Ontwikkelingen op het gebied van artificiële intelligentie (AI) halen steeds vaker het nieuws. Potentiële of voorgestelde toepassingen spreken vaak tot de verbeelding, maar net zoals bij (andere) wetenschappelijke doorbraken is het voor buitenstaanders niet altijd even duidelijk of en zo ja, wanneer ze hun weg vinden naar de praktijk.

Af en toe duiken er ook doembeelden op over een toekomstige maatschappij beheerst door robots en machines. Specifiek in de gezondheidszorg gaat het om de vrees dat persoonlijk contact tussen zorgverlener en patiënt zou verdwijnen en zorg "verontmenselijkt" zou worden. De realiteit toont dat eerder het tegenovergestelde waar is, maar positieve voorbeelden halen nu eenmaal moelijker de aandacht…

Positieve voorbeelden over de inzet van AI in de zorg halen moeilijker de media dan negatieve.

In onze sector wordt AI vandaag vooral ingezet om zorgverleners en patiënten (beter) te ondersteunen. AI-toepassingen nemen bijvoorbeeld repetitieve en/of administratieve taken uit handen van de zorgprofessional, zodat die meer tijd overhoudt voor de patiënt. Andere AI-toepassingen gebruiken data om zorg beter af te stemmen op de noden, wensen en levenskwaliteit van de patiënt. Zorg zal zo nog veel meer dan vandaag maatwerk worden.

Hefboom voor meer en betere preventie

Naast die directe ondersteuning van zorgverleners en patiënten opent AI ook deuren op bevolkingsniveau. Zo kunnen we met behulp van artificiële intelligentie nieuwe inzichten puren uit de almaar groeiende berg aan gezondheids- en andere relevante data. Inzichten waarmee we vervolgens grote stappen vooruit kunnen zetten op het vlak van preventie (vandaag grotendeels onontgonnen domein in België), (vroeg)detectie, diagnostiek en behandeling.

Zouden we die stappen ook kunnen zetten zonder de hulp van AI? Misschien wel, maar dat zou ons in elk geval een veelvoud aan tijd en capaciteit kosten.

Anderzijds weet iedereen die al met ChatGPT of andere AI-toepassingen gespeeld heeft, dat je niet alles wat AI "produceert" blind kan vertrouwen. Om ongelukken te vermijden, is het belangrijk dat we dat met zijn allen goed beseffen en het liefst ook (in grote lijnen) begrijpen wat zich onder de motorkap van AI-toepassingen afspeelt.

Om ongelukken te vermijden, is het belangrijk dat we dat we min of meer begrijpen wat zich onder de motorkap van AI-toepassingen afspeelt.

Maar dat alleen volstaat niet. We moeten "bescherming" ook op maatschappelijk niveau organiseren. Bijvoorbeeld door een minimum aan regels in te stellen die een correcte en veilige toepassing van AI helpen garanderen.

Europese AI Act

In dat kader kondigde de Europese Unie recent als allereerste een breed wetgevend kader aan, de zogenaamde EU AI Act. Dankzij de Act worden problematische AI-toepassingen verboden (zoals social scoring), komen er duidelijke vereisten voor het op de markt brengen van toepassingen die een hoog risico inhouden (zoals medische AI-toepassingen) en wordt het verplicht om aan te geven waar en wanneer AI wordt ingezet (bijvoorbeeld in het geval van AI-gedreven avatars of chatbots).

Binnen de gezondheidszorg bestaat er al langer een strikte wetgeving voor medische technologieën, inclusief voor software- en AI-gestuurde medische technologieën. De EU AI Act gaat nog een stap verder en zorgt voor bijkomende garanties, bijvoorbeeld rond transparantie, toezicht en evaluatie. Op die manier worden ethische principes sterker in de wet verankerd.

Wie denkt de weg daarmee geplaveid is voor een brede inzet van AI-toepassingen in de gezondheidszorg, moet ik helaas teleurstellen. Er zijn nog heel wat vraagstukken die we daarvoor moeten oplossen.

Nieuwe vraagstukken

Zo roept de inzet van AI in de zorg nieuwe vragen op rond aantoonbaarheid en meetbaarheid van AI-modellen (kan je uitleggen wat ze doen, waarom en hoe?), aspecten die cruciaal zijn eens het gaat over de financiering/terugbetaling van toepassingen.

Nog meer dan dat wordt het menselijke aspect bepalend voor de doorbraak van AI.

We moeten meer kennis over en vertrouwen in AI opbouwen, zowel bij zorgverleners als bij patiënten. De zorgprofessional van morgen moet absoluut kunnen werken met AI-technologieën. Hij of zij moet kunnen inschatten of een AI-toepassing zijn of haar kennis en expertise kan aanvullen om tot betere besluitvorming komen en begrijpen wat de beperkingen en risico’s daarbij zijn.

Ook in de toekomst zal duidelijke, transparantie communicatie tussen zorgverlener en patiënt de hoeksteen blijven van de persoonsgerichte zorg.

Sowieso zal duidelijke, transparantie communicatie met de patiënt altijd de hoeksteen blijven van de persoonsgerichte zorg. Het is aan de zorgverlener en de patiënt om straks in overleg te bekijken of, en zo ja, welke AI-technologieën ingezet kunnen worden binnen het zorgtraject. Om bij te dragen tot de gezondheid, het welbevinden en de levenskwaliteit van de patiënt.

Voorbij de hype

Media mogen dan wel quasi elke dag zowel utopische als dystopische scenario’s voorspellen over "de toekomst met AI", het is aan ons om voorbij de hype te kijken. Zoals elke nieuwe technologie moeten we ook AI kritisch en realistisch te benaderen. Ja, AI biedt fantastische opportuniteiten, maar halsoverkop handelen is nooit een goed idee.

Stap voor stap kennis opdoen over AI in de zorg en nieuwe AI-toepassingen geleidelijk invoeren in de praktijk, is de enige juiste manier om op een duurzame manier vertrouwen uit te bouwen bij patiënten, zorgverleners en beleidsmakers. We hebben allemaal (terecht) de mond vol over evidence-based medicine. Laat ons dat ook voor AI respecteren; voldoende evidence verzamelen kost nu eenmaal tijd.

Uiteindelijk draait het in de gezondheidszorg niet rond deze of gene technologie, wel rond hoe we als maatschappij het best zorg kunnen organiseren voor en bieden aan iedereen.