Zo lang is het niet geleden, maar hij kan zich de zorg voor patiënten met slaapapneu moeilijk meer inbeelden zónder opvolging van een afstand. "En we zullen nog meer op hybride zorg moeten inzetten", vertelt dr. Vincent Hers, diensthoofd pneumologie in CHR Sambre et Meuse (campus Meuse). "Volgens studies lijdt 5 tot 20% van de bevolking aan obstructief slaapapneu-hypopneusyndroom. Het is gewoon onmogelijk om zoveel mensen enkel op de klassieke manier op te volgen."

Pneumoloog dr. Vincent Hers behandelt al bijna 30 jaar patiënten die lijden aan obstructief slaapapneu-hypopneusyndroom of OSAHS (zie inzet).

Dr. Hers, wat doet OSAS met een mens?

"Tijdens de slaap ontspannen de spieren in de keel. Bij sommige mensen kan dat de luchtwegen blokkeren, waardoor lucht niet meer kan passeren. Die gedeeltelijke (hypopneus) of volledige blokkades (apneus) verhogen de ademhalingsinspanning tijdens de slaap. Wie aan slaapapneu lijdt, snurkt vaak luid en onregelmatig. Bij de ademstop wordt de persoon in kwestie heel kort wakker, waardoor de ademhaling opnieuw op gang komt."

"De persoon zelf is zich niet per se bewust van het gesnurk en de micro-ontwakingen, het is dikwijls de partner die de signalen het eerst opmerkt."

'Het grote probleem van slaapapneu is dat de slaapkwaliteit eronder lijdt. En dat kan leiden tot allerlei gezondheidsproblemen.'

"Het grote probleem is dat de slaapkwaliteit eronder lijdt. De slaap is niet voldoende herstellend, mensen voelen zich overdag moe of slaperig. Ze hebben vaker hoofdpijn of moeite om zich te concentreren. Sommigen hebben last van stemmingswisselingen of erectiestoornissen. En langdurig slecht slapen kan ook een verhoogde bloeddruk en hartritmestoornissen in de hand werken."

Obstructieve slaapapneu komt erg vaak voor. Kunt u de “gemiddelde patiënt” beschrijven?

"OSAS is bij uitstek een pathologie met een erg uiteenlopend fenotype (het geheel van waarneembare kenmerken bij een patiënt, red.): van de 'klassieke' man van middelbare leeftijd met overgewicht tot een jonge vrouw met een te kleine onderkaak."

"Sommige fysieke kenmerken veroorzaken apneu, zoals een brede of korte nek, een kleine of teruggetrokken onderkaak, vergrote amandelen of adenoïden (vaak bij kinderen). Daarnaast zijn er verzwarende factoren zoals roken, alcohol, medicatie of slaaphouding. Dat alles vertaalt zich in sterk uiteenlopende patiëntenprofielen."

"In absolute cijfers zijn er meer mannen dan vrouwen met OSAS, maar de verdeling wordt evenwichtiger vanaf de leeftijd van 50 jaar. Bij vrouwen komt OSAS vaak na de menopauze voor."

Hoe behandelen jullie de aandoening?

"Er zijn een aantal behandelopties die stuk voor stuk hetzelfde doel hebben: de obstructie bij het ademhalen tijdens de slaap wegnemen. Of die nu veroorzaak wordt door spierverslapping, een verkeerde stand van de onderkaak of iets anders."

"De eerste stap is vaak het verbeteren van de levensstijl, bijvoorbeeld door te stoppen met roken of de alcoholconsumptie te beperken. Bij obesitas of overgewicht moeten specifieke maatregelen worden genomen."

'De behandelopties hebben allemaal hetzelfde doel: de obstructie bij het ademhalen tijdens de slaap wegnemen.'

"Veel patiënten behandelen we met CPAP (continuous positive airway pressure, red.). Een CPAP-apparaat bestaat uit een turbine die een luchtstroom genereert en via een neusmasker in de bovenste luchtwegen blaast. Die luchtstroom creëert een druk die de luchtwegen openhoudt, vergelijkbaar met een luchtkussen dat voorkomt dat de buis ineenklapt."

"Bij milde symptomen kan het dragen van een specifieke mondorthese tijdens de slaap een optie zijn. Zo'n orthose verplaatst de onderkaak naar voren, waardoor de keelholte openblijft. Als er sprake is van een afwijking in de kaakstructuur wordt soms voor een chirurgische ingreep gekozen. Maar zo'n operatie vraagt een zorgvuldige indicatie en vaak een lange orthodontische voorbereiding."

"Vandaag gebruiken we ook altijd digitale technologie om patiënten vanaf een afstand te monitoren."

Kunt u iets meer vertellen over de opvolging vanaf een afstand bij de behandeling met CPAP? Waarom zetten jullie daarop in?

"De meeste apparaten voor positieve luchtwegdruk zijn uitgerust met een telemonitoringsysteem, waarmee de patiënt vanaf een afstand kan worden begeleid tijdens de behandeling."

"De eerste weken van de behandeling zijn cruciaal voor een goede therapietrouw. Door contact te houden met de patiënt bij problemen via telemonitoring, voorkomen we veel vroegtijdige stopzettingen van de behandeling. De wetenschap dat het zorgteam de behandeling vanaf een afstand volgt, stelt de patiënt gerust. Die aanpak bespaart ook tijd. We kunnen bijvoorbeeld de instellingen van het apparaat vanuit het ziekenhuis aanpassen en de patiënt op die manier onnodige verplaatsingen besparen."

"Patiënten kunnen hun CPAP-apparaat ook koppelen aan een app op hun telefoon die hen meer inzicht biedt in hun behandeling: ze krijgen objectieve gegevens over de kwaliteit van hun slaap, kunnen nagaan of er resterende apneus zijn of luchtlekkages via het masker, etc. Dat draagt bij tot gepersonaliseerde zorg, meer zelfcontrole en een verhoogde betrokkenheid van patiënten bij hun behandeling."

Arnaud (patiënt): 'Extra motivatie om de therapie te volgen' Arnaud Sprimont is beeldhouwer en sieradenontwerper. Midden mei van dit jaar kreeg hij CPAP-therapie voorgeschreven in CHR Sambre et Meuse, inclusief opvolging vanaf een afstand. Zijn ervaringen tot nu toe zijn erg positief. "Ik ben van nature erg geïnteresseerd in mijn eigen gezondheid en wil er veel moeite voor doen. De app myAir helpt me daarbij”, vertelt hij. “Als je in de app ziet dat je aantal apneus stelselmatig vermindert, dan motiveert je dat nog extra om de CPAP-therapie goed te volgen. Zo ben ik de voorbije maanden van 14 naar 0,2 apneus per uur gegaan ’s nachts." "Die vooruitgang vertaalt zich in een positievere houding. Een voorbeeld? Ik ben vroeger af en toe begonnen met zwemmen, maar ik vond altijd wel een reden om op te geven: vermoeid, geen zin, geen tijd… Ik had de drive, de energie niet om er een gewoonte van te maken. Dat is nu wél gelukt. Na een maand CPAP-therapie heb ik het zwemmen opnieuw opgepikt, en ik ga intussen al drie keer per week naar het zwembad. Het hele gevoel errond is anders: ik heb er zin in, ben enthousiast en voel dat het mogelijk is."

Ook voor het zorgteam lijkt dat een groot voordeel.

"Absoluut. Dankzij telemonitoring kunnen we vanaf een afstand problemen identificeren die een patiënt kan ervaren. Zeker bij de opstart van CPAP-therapie is dat belangrijk. Met een masker slapen kan, zeker in het begin, wat vervelend zijn. Dat maakt het cruciaal om de patiënt in de eerste weken goed te kunnen opvolgen. Als het nodig is, roepen we hem of haar terug naar het ziekenhuis: bijvoorbeeld om de instelling van het masker bij te regelen of om extra te sensibiliseren over het belang van therapietrouw."

'Vóór we patiënten van een afstand konden opvolgen, verdwenen er heel wat CPAP-toestellen in de kast van patiënten.'

"Vroeger hoorden we veel problemen pas als de patiënt fysiek op consultatie kwam – niet elke patiënt belt naar het ziekenhuis bij een klacht. Gevolg: heel wat CPAP-toestellen verdwenen in mensen hun kast om daar stof te vergaren tot de volgende consultatie. Zo verloren de patiënt en wij kostbare tijd en betaalde de sociale zekerheid voor dure toestellen die niet gebruikt werden."

Zijn er CPAP-patiënten die jullie niet van een afstand opvolgen?

"Neen, iedereen aan wie we CPAP voorschrijven, volgen we ook via telemonitoring. Omdat de voordelen onmiskenbaar zijn, en omdat we praktisch gezien niet anders meer kunnen. Er zijn gewoon te weinig zorgverleners om alle patiënten die CPAP-therapie krijgen op de ‘klassieke’ manier op te volgen. Dat geldt voor alle ziekenhuizen, niet enkel het onze."

"De administratieve ondersteuning die de toepassing ons biedt, is in dat opzicht ook een grote hulp. We zijn verplicht om regelmatig rapport uit te brengen aan het Riziv over behandelingen met CPAP – de eerste keer na 3 maanden, daarna elk jaar. Dankzij de software kunnen we die rapporten nu ook maken zonder dat elke patiënt per se met haar of zijn toestel naar het ziekenhuis moet komen. Dat betekent een grote tijdswinst, tijd die we meer dan goed kunnen gebruiken."